Sviðsverk: Tónlist í leiksýningum

Ef flytja á tónlist í sviðsverkum þarf sá sem setur verkið upp að athuga hvort tónlistin í verkinu sé frumsamin fyrir viðkomandi verk. Ef tónlistin hefur verið frumsamin, þá er um svokölluð „stórréttindi“ (e. grand rights) að ræða og verður sá er setur verkið upp þá að semja sérstaklega um réttinn til að flytja tónlistina í verkinu við viðkomandi tónskáld eða þann sem á réttinn að henni.

Það sama á við ef um er að ræða aðlögun að kvikmyndaverki fyrir leiksvið. Sama gildir ef t.d. leikhús eða balletthópur fær tónskáld til að semja sérstaklega tónlist við sviðsverk, er þá bæði samið um gerð verksins svo og opinberan flutning þess. Á þetta einnig við uppsetningar áhugaleikhópa og skóla, að því marki að ekki sé um að ræða eiginlega fræðslustarfsemi innan opinberrar menntastofnunar.

Athugið að höfundaréttarsamtök eins og STEF innheimta ekki leyfisgjöld vegna flutnings á verkum sem teljast til stórréttinda. Þeir rétthafar sem eiga hlut að máli sjá sjálfir um að innheimta fyrir slíkt skv. samkomulag við þann sem setur upp verkið.

Þegar um er að ræða þekkta erlenda söngleiki, þá er mjög oft tónlistarforleggjari (e. publisher) sem fer með réttinn til að semja um uppsetningu verksins. Oft er leyfisgjaldið þá um 12-20% af miðaverði sýningarinnar. Oft eru sérstök verð fyrir skóla og áhugaleikhópa. Getur STEF aðstoðað við að afla upplýsinga um hver rétthafinn er að viðkomandi verki, ef erfitt reynist að finna upplýsingar um slíkt eftir öðrum leiðum. Einnig má benda á að Bandalag íslenskra leikfélaga getur veitt upplýsingar um rétthafa og aðstoðar leikfélög við að afla slíkra leyfa.

Þegar setja á upp sviðsverk/söngleik sem inniheldur eða byggir á áður útgefnum lögum ákveðins listamanns eða hljómsveitar, jafnvel með tilheyrandi skírskotun til viðkomandi listamanna í kynningarefni eða sumpart í söguþræði, þá þarf framleiðandi að semja um það sérstaklega við þá höfunda sem um ræðir, því slíkar uppsetningar flokkast í raun undir stórréttindi.

Ef sá sem setur upp sviðsverk notar hins vegar áður útgefna og óskylda tónlist í verkinu (t.d. þegar notuð eru þekkt lög úr ýmsum áttum frá ákveðnu tímabili poppsögunnar), þá semur viðkomandi við STEF um leyfi fyrir tónlistinni. Er það ávallt skilyrði fyrir leyfinu að STEF fái upplýsingar um hvaða tónlist er notuð í verkinu og byggir STEF úthlutun sína á þeim upplýsingum. Atvinnuleikhúsin hér á landi hafa fasta samninga við STEF vegna notkunar slíkrar tónlistar í þeim verkum sem þau setja upp.

Ef ætlunin er að flytja söngleikjalög án leikmyndar, búninga og leikgerðar á tónleikum, s.k. „konsertuppfærslur“, þarf samt sem áður að fá leyfi fyrir því frá rétthafa söngleiksins, nema um sé að ræða mjög stuttan úrdrátt úr viðkomandi verki, en þá getur STEF veitt leyfi fyrir tónleikunum.

Leyfi STEFs til slíks tónflutnings í sviðsverkum nær þó eingöngu til notkunar tónlistarinnar á sýningum, en ekki til útgáfu verkanna á t.d. geisladisk eða DVD.  Til slíkrar útgáfu þarf ávallt samþykki höfundarins sjálfs og annast NCB síðan innheimtu á fjölföldunargjaldi vegna útgáfunnar fyrir rétthafa og einnig hljóðsetningargjaldi, ef höfundur kýs svo.

Vinsamlegast athugið að leyfi STEFs getur aldrei náð til notkunar á „logo“ upprunalegs söngleiks eða þvíumlíkt. Það sama á við um notkun hljóðrita til auglýsinga á slíkum verkum.

Vert er að vekja einnig athygli á því, að þýðing texta leikverks eða söngtexta á íslensku krefst ávallt samþykkis upprunalegs höfundar lags, enda telst slíkt vera breyting á upprunalegu verki höfundar.

Atvinnuleikhús gera samninga við STEF um fasta árlega greiðslu vegna áður útgefinnar tónlistar í leiksýningum og tekur upphæðin mið af magni tónlistar í leiksýningum, svo og því hvort um er að ræða tónlist í forgrunni eður ei.