Viðskiptavinir

Þegar tónlist er flutt opinberlega þarf leyfi viðkomandi tón- og textahöfunda. Byggist það á þeirri grundvallarreglu höfundalaga nr. 73/1972, að höfundur að verki á eignarrétt á verkinu sbr. 1. gr. og hefur hann einkarétt á að gera eintök af verki sínu og til að gera það aðgengilegt almenningi sbr. 2. gr.

Með því að gera aðildarsamning við STEF framselja höfundar til STEFs réttinn til að veita leyfi til eintakagerðar og gera verkið aðgengilegt almenningi. STEF semur því fyrir hönd meðlima sinna um þessa notkun verka þeirra. STEF hefur síðan samskonar heimild fyrir hönd erlendra höfunda vegna nýtingar verka þeirra á Íslandi, í gegnum fjölda gagnkvæmra samninga STEFs við erlend höfundaréttarsamtök (systursamtök).

Enn fremur hefur STEF rétt til að veita leyfi hér á landi fyrir hönd annarra tónhöfunda en meðlima sinna á grundvelli viðurkenningar menningar- og viðskiptaráðuneytis (er þá um að ræða s.k. „samningskvaðaleyfi“ eða „heildarleyfissamninga“) sem lesa má nánar um á heimasíðunni undir liðnum „gagnlegar upplýsingar“ (sem er undir „Höfundar“).

Slík leyfi grundvallast á viðurkenningu menningarráðuneytisins. Þessi viðurkenning er veitt á grundvelli sérstakrar reglugerðar sem og laga um sameiginlega umsýslu höfundaréttar nr. 88/2019 (sem byggð eru á sérstakri Evróputilskipun) og hefur ráðuneyti menningarmála ákveðið eftirlitshlutverk með starfsemi STEFs. 

Byggist þetta leyfiskerfi á því að ómögulegt er fyrir einstaka höfunda að fylgjast með og innheimta hver um sig fyrir flutning verka sinna. Um leið er ómögulegt fyrir þá sem vilja flytja tónlist opinberlega að sækja um slík leyfi til hvers og eins höfundar.

Verk telst vera gert aðgengilegt almenningi þegar það er flutt opinberlega og á það jafnt við hvort sem því er miðlað um þráð eða þráðlaust, það sent út í útvarpi eða á gagnvirkan hátt. Það telst einnig vera opinber flutningur þegar verk er flutt á vinnustað fyrir stóran hóp fólks, sem endranær er talinn vera lokaður hópur, svo og þegar útvarpsflutningi á tónlist er endurvarpað í rými sem er opið almenningi (í þessum skilningi þýðir „útvarp“ bæði hljóðvarp og sjónvarp).

Í nær öllum tilfellum, þar sem ekki er verið að leika tónlist innan veggja heimilis, er um opinberan flutning að ræða. Flutningur tónlistar í rýmum þar sem tekið er á móti viðskiptavinum telst þannig ávallt vera opinber flutningur í skilningi höfundalaga. Sem dæmi um slík rými eru verslanir, veitingastaðir, krár, klúbbar, heilsuræktarstöðvar, heilsulindir, snyrtistofur, hárgreiðslustofur, hótel og gistiheimili, biðstofur af ýmsu tagi, svo og íþróttahús, salir sem leigðir eru til skemmtanahalds og tónleikastaðir.

Það er algengur misskilningur að frjálst sé að leika tónlist án greiðslu til STEFs fyrir viðskiptavini, svo lengi sem tónlistin sem leikin er kemur úr útvarpi eða sjónvarpi. Greiðsla útvarpsstöðva til STEFs er aðeins fyrir heimild til að senda út tónlist, en leyfir viðtakanda ekki að flytja tónlistina í atvinnuskyni þar sem hún nær eyrum almennings. Um þetta er sérstaklega fjallað í greinargerð með höfundalögum, þar sem segir að þegar útvarpsflutningur á tónlist eða bókmenntaverki er gerður aðgengilegur almenningi, á þann hátt að honum er dreift með hátalara til almennings, t.d. í verslunum eða á öðrum stöðum sem aðgengilegir eru almenningi, þá er um að ræða sjálfstæðan opinberan flutning verksins.

Fjölmargir dómar hafa gengið um opinberan flutning tónlistar á síðustu áratugum og leikur enginn vafi á þessari túlkun á höfundalögunum eða heimild STEFs til innheimtu.

Sambærileg mál hafa síðan verið rekin einnig fyrir Evrópudómstólnum þar sem greiðsluskylda þess sem notar tónlist í atvinnuskyni hefur einnig verið staðfest. 

STEF setur sér verðskrá sem birt er á heimasíðu samtakanna. Er verðskráin í öllum grundvallaratriðum sambærileg verðskrá norrænna höfundaréttarsamtaka. Um verðlagningu STEFs gilda ákvæði höfundalaga, nánar tiltekið greina 26. gr. d og 26. gr e. en þessi lagaákvæði komu inn höfundalög með innleiðingu áðurnefndrar Evróputilskipunar um sameiginlega umsýslu höfundaréttar. Í þessum ákvæðum kemur m.a.  fram að skilmálar leyfisveitinga skulu byggjast á hlutlægum viðmiðunum án mismunununar en einnig að höfundar og aðrir rétthafar skulu fá viðeigandi þóknun fyrir notkun á réttindum sínum. Í greinargerð sem fylgdi með lagafrumvarpinu sagði um þetta atriði að þóknun skuli vera í sanngjörnu hlutfalli við viðskiptalegt virði réttindanna.  Ljóst er að STEF telur viðskiptalegt virði þess að nota tónlist í atvinnustarfsemi mjög mikið og er til fjöldinn allur af rannsóknum um áhrif tónlistar á kauphegðun sem styðja þá fullyrðingu.

Takist ekki samningur um fjárhæð þóknunar STEFs getur hvor aðili um sig lagt ágreiningsefnið fyrir sérstaka úrskurðarnefnd skv. 57. gr. höfundalaga.  

Markmið STEFs er að tryggja höfundum sanngjarna þóknun fyrir afnot af tónlist þeirra og stuðla þannig að því að samin sé ný tónlist til hagsbóta fyrir þjóðfélagið allt. Þeir fjármunir sem STEF innheimtir fara því allir (að frádregnum rekstrarkostnaði samtakanna) til úthlutunar til höfunda, jafnt innlendra sem erlendra.